Ergonomia a wartości. Odniesienia aksjologiczne

Aksjologia nauki cieszy się dużą popularnością. Mimo to niewielu filozofów nauki podejmuje próbę systematycznego wyjaśnienia źródła sądów wartościujących oraz ich roli i miejsca w strukturze nauki. W konsekwencji koncepcja aksjologicznego wymiaru nauki pozostaje w dalszym ciągu na etapie projektu badawczego. Refleksja nad zaprezentowanymi faktami zrodziła pytanie o obecność aksjologicznych odniesień poznania właściwego nauce ergonomii, w szczególności o źródło oraz rolę i miejsce sądów wartościujących w strukturze tej dyscypliny. Jeśli wydawanie sądów wartościujących nie jest prawomocnie ustalonym elementem postępowania poznawczego, a jedynie projektem badawczym, to czy odnoszenie tego projektu do poznania właściwego ergonomii ma znaczenie, a jeśli tak, to jakie? Próba odpowiedzi na to pytanie, i to nie w kategoriach aktualnych, lecz powinnościowych, stała się celem niniejszego opracowania. Dodatkowym argumentem potwierdzającym jego zasadność okazało się stwierdzenie traktujące wartość badań ergonomicznych jako problem nierozstrzygnięty. Tymczasem niedojrzałość ergonomii jako nauki spowodowała potraktowanie przedmiotowych odniesień jak ostatniego z poziomów racjonalności naukowej i niejako dodatkowego elementu dyskusji nad zadaniami i celami poznania właściwego ergonomii. Czy cel opracowania został osiągnięty? Wydaje się, że tak. Ustalenia dotyczące źródła oraz roli i miejsca sądów wartościujących w strukturze poznania właściwego ergonomii zdają się potwierdzać obecność aksjologicznych odniesień w procesie poznania właściwego tej dyscyplinie. Spis treści 1. Wstęp 5 1.1. Sformułowanie problemu badawczego 5 1.2. Przedmiot badania 10 1.2.1. Aksjologia jako nauka o wartości 10 1.2.2. Pojęcie wartości a pojęcie wartości w nauce 16 1.3. Cel badania 23 1.4. Metoda realizacji celu badania 26 2. Fakty a wartości w nauce jako punkt wyjścia badanej problematyki 30 2.1. Rys historyczny 30 2.2. Spór o fakty i wartości w świetle poznania naukowego 33 2.2.1. Podstawowe ujęcia 33 2.2.1.1. Fakty i wartości jako kategorie opozycyjne 33 2.2.1.2. Przedmiot sporu 35 2.2.2. Spór o wartości sporem o pozytywistyczną koncepcję nauki 36 2.3. Spór o fakty i wartości w świetle poznania właściwego ergonomii 40 2.3.1. Podstawowe ujęcia 40 2.3.2. Przedmiot sporu 54 2.3.2.1. Spór dotyczący pojęcia faktu 54 2.3.2.2. Spór dotyczący wartości i wartościowania 58 2.3.2.3. Spór dotyczący naukowego charakteru wartościowania i oceny 62 2.4. Podsumowanie 65 3. Wartościowanie jako determinanta charakteru praktyki naukowej 69 3.1. Wprowadzenie 69 3.2. Argumenty przemawiające za powinnością wartościowania w nauce 70 3.2.1. Niewykonalność metody algorytmicznej gwarantującej jednomyślność oceny wartości badania naukowego 70 3.2.2. Brak uniwersalnie ważnych reguł wyboru między konkurencyjnymi teoriami naukowymi 72 3.2.3. Teoretyczne nasycenie pojęć empirycznych 73 3.2.4. Podporządkowanie całej praktyki badawczej sądom wartościującym 75 3.3. Miejsce wartościowań poznawczych w praktyce naukowej 77 3.3.1. Uznanie obecności wartościowań na poziomie metaprzedmiotowym nauki 77 3.3.2. Uprawomocnienie akceptacji określonych własności teorii jako wartości poznawczych 78 3.3.3. Przełamanie odrębności opisu i wartościowania 80 3.4. Miejsce wartościowań pozapoznawczych w praktyce naukowej 81 3.4.1. Krytyka argumentów na rzecz wolności nauki od wartościowań pozapoznawczych 81 3.4.1.1. Argumenty odnoszące się do typu badanych przedmiotów 82 3.4.1.2. Argumenty dotyczące czysto poznawczego celu badań 82 3.4.1.3. Argumenty odnoszące się do nieuchylonych zarzutów 84 3.4.2. Argumenty na rzecz obecności wartościowań pozapoznawczych w nauce 87 3.4.2.1. Sądy wartościujące pozapoznawczo jako argumenty na rzecz wyborów metodologicznych 87 3.4.2.2. Sądy wartościujące pozapoznawczo jako hipotezy pomocnicze 93 3.5. Podsumowanie 95 4. Wartościowanie jako determinanta charakteru ergonomicznej praktyki naukowej 99 4.1. Argumenty przemawiające za powinnością wartościowania w nauce w świetle poznania właściwego nauce ergonomii 99 4.1.1. Wprowadzenie 99 4.1.2. Niewykonalność metody algorytmicznej gwarantującej jednomyślność oceny wartości badania naukowego 100 4.1.3. Brak uniwersalnie ważnych reguł wyboru między konkurencyjnymi teoriami naukowymi 107 4.1.4. Teoretyczne nasycenie pojęć empirycznych 115 4.1.5. Podporządkowanie całej praktyki badawczej sądom wartościującym 120 4.2. Miejsce wartościowań poznawczych w praktyce naukowej ergonomii 125 4.2.1. Uznanie obecności wartościowań na poziomie metaprzedmiotowym nauki 125 4.2.2. Uprawomocnienie akceptacji określonych własności teorii jako wartości poznawczych 128 4.2.3. Przełamanie odrębności opisu i wartościowania 133 4.3. Miejsce wartościowań pozapoznawczych w praktyce naukowej ergonomii 134 4.3.1. Krytyka argumentów na rzecz wolności nauki ergonomii od wartościowań pozapoznawczych 135 4.3.1.1. Argumenty odnoszące się do przedmiotu badania ergonomii 136 4.3.1.2. Argumenty dotyczące czysto poznawczego celu badań 139 4.3.1.3. Argumenty odnoszące się do nieuchylonych zarzutów 145 4.3.2. Argumenty na rzecz obecności wartościowań pozapoznawczych w nauce ergonomii 154 4.3.2.1. Sądy wartościujące pozapoznawczo jako argumenty za wyborami metodologicznymi 154 4.3.2.2. Sądy wartościujące pozapoznawczo jako hipotezy pomocnicze 172 4.4. Podsumowanie 178 Zakończenie 185 Bibliografia 195